Tarihçiler ve botinikçiler, yüzlerce yıldır bu zor bitkiyi aradılar, ancak hepsi pes etti ve yok olduğuna inandı. Antik Yunan, Romave Mısır medeniyetleri tarafından kullanılan ve 2 bin yıl önce neslinin tükendiği düşünülen ‘mucize’ bitki, Kuzey Afrika’daki doğal ortamından yaklaşık yaklaşık 1300 km uzakta Türkiye’de yeniden keşfedildi.
Eski Yunanlılar tarafından silfiyum olarak adlandırılan bitki, kalın bir sapı olan sarı çiçeklere sahiptir. Tıbbi amaçlar, gıda ve hatta doğum kontrolü için ezilmiş, kavrulmuş, sote edilmiş ve kaynatılmış.
Antik metinler, bitkiye ait son sapın MS birinci yüzyılda İmparator Nero’ya verildiğini belirtir, ancak İstanbul Üniversitesi’nden bir araştırmacı olan Mahmut Miski, Hasan Dağı’nda yetişen ferula drudeana’nın bulunması zor antik bitki olduğuna inanıyor.
National Geographic raporlarına göre Miski, eski botanik metinleri ve antik Yunan sikkelerinde kullanılan bitkilerin resimlerini sıralayan silfiyum bitkisiyle benzerlikler buldu.
Her iki bitki de aynı kalın, dallanan köklere, sarı çiçeklere sahiptir ve her ikisinin de güçlü tıbbi amaçları vardır: Ferula drudeana, silfiyumda bulunduğu bilinenlerin yanı sıra antikanser bileşiklerine ve anti-inflamatuar özelliklere sahiptir.
Ferula drudeana’nın ortaya çıktığı yerden yüzlerce kilometre uzakta olmasına rağmen Miski, Türkiye’de binlerce yıl önce antik Yunanlılara ev sahipliği yapan iki yerde bulunduğunu belirtti.
Antik silfiyum’un tek görüntüleri, uzmanların bitkinin değerinden kaynaklandığına inandıkları Cyrenacia sikkelerinde kazınmış olarak bulundu – gümüşle aynı değere sahipti. Bu madeni paralar, bir zamanlar silfiyum’un geliştiği yer olan Libya, Cyrene’de kullanıldı.
"Antik metinler, Romalıların bitkiyi imparatorluk hazineleriyle birlikte stokladığını, eski Yunan doktorlarının mide ağrılarından siğilleri yok etmeye kadar her şeyi tedavi etmek için kullandığını belirtir."
Ve silphium eski Mısır hiyerogliflerinde temsil edilir.
Bununla birlikte, mucize bitkiye ait son söz, Doğa Tarihi’nde(Natural History) yazan Romalı vakanüvis Yaşlı Pliny tarafından belgelenmiştir: ‘Sadece bir sap bulundu ve İmparator Nero’ya verildi.’ der.
Tarihçiler ve botinikçiler, yüzlerce yıldır bu zor bitkiyi aradılar, ancak hepsi pes etti ve yok olduğuna inandı. 40 yıl önce Miski Hasan dağında birkaç ferula drudeana rastlayana kadar bu konu yeniden açılmamıştı.
O zamandan beri, iki bitkinin aynı olup olmadığını belirleme görevindeydi ve havuç rezene ve maydanozla aynı aileden olan ferula örneklerini toplamak için bir hibe aldı.
Kökü analiz eden Miski, ferula içinde tıbbi amaçlı 30 sekonder metabolite sahip olduğunu belirledi ve daha derin bir analizin daha fazlasını ortaya çıkaracağını umuyor.
Miski, Hasan Dağı’ndaki bitkileri incelerken bitkilerin yetiştiricileriyle karşılaşmış ve kendisine koyun ve keçilerin özellikle yapraklara düşkün olduğunu söylemişler ki bu da Pliny’nin metninde yer almaktadır.
Pliny, koyun ve keçilerin silfiyum’un büyüdüğü meralarda otlayacağını yazmıştı. Koyunlar sapı yedikten sonra uykuya dalar, keçilerin hapşırmasına neden olurdu.
Metinde ayrıca şöyle yazıyor: ‘ Bu bitkinin suyuna ‘lazer’ denir ve gümüşle aynı oranda satıldığı için tıbbi ve diğer amaçlar için büyük ölçüde popülerdir. Ancak bu uzun yıllar boyunca Cyrenaica’da bulunamadı.’
Silfiyumun ilk olarak, o zamanlar ‘kara yağmur’ olarak adlandırılan ‘ağır bahar sağanakları’ sonrasında ortaya çıktığı söylenir.
Miski ve ekibi, Plants dergisinde yayımlanan 2021 tarihli bir çalışmada, “Yunan yazarlar arasında en güvenilir olanı tarafından (muhtemelen bir filozof olan Theophrastus), bu bitkinin Hesperides ve Greater Syrtis bahçelerinin yakınında, yeryüzü aniden ortaya çıkan zifiri karanlık bir yağmur ile ıslandıktan hemen sonra ortaya çıktığını görüyoruz.” diye yazdı.
Bu, Cyrenae şehrinin kuruluşundan yedi yıl önce ve Roma yılında gerçekleşti.’ Miski, Nisan ayında Hasan Dağı’na yağmur yağdığında, ferula drudeana’nın da yerden göründüğünü ve sadece bir ayda bir buçuk metreye kadar büyüyebildiğini keşfetti.
Silfiyum’u yetiştirmenin neredeyse imkansız olduğunu söyleyen antik metinlere göre, eski insanlar onu yalnızca vahşi doğada hasat etmek zorundaydı. Bununla birlikte, Yunanistan’da bitki yetiştirmek için iki girişimde bulunuldu – ikisi de başarısız oldu.
Dünyanın İki Bin Yıldır Aradığı "Her Derde Deva" Bir Bitki Türkiye'de Bulundu
Ve Miski’nin şüphelendiği gibi, ferula nakli de zordu. Bunu yapmanın tek yolunun, tohumları hem soğuk hem de nemli koşullara maruz bırakma işlemi olan soğuk tabakalaşmayı kullanmak olduğunu buldu. Bu teknikle Miski ve ekibi bir serada ferula yetiştirmeyi başardılar.
Ferula’nın silfiyum olarak gözden kaçırılmasının ana nedenlerinden biri konumundan kaynaklanmaktadır. Ancak Miski’nin keşfettiği gibi, Türkiye’de Hasan Dağı’nın oturduğu bölge binlerce yıl önce eski Yunanlıların eviydi ve bu insanlar bitkiyi yeni yuvasına getirmiş olabilir.
Öte yandan antik çağ efsanesi silfiyumun neslinin tükenmesinin asıl sebebinin bitkinin afrodizyak etkisinin bulunması olduğunu söyleyen Prof. Dr. Erdem Yeşilada, bitkinin şöhretinin buradan geldiğini ve yüzlerce yıl bu sebeple arandığını, bilşinçsizce kullanımının kişileri zehirleyebileceğini belirtti.
Derleyen: Feyza ÇETİNKOL
-BİZSİZİZ
İhbar Hattı
