Yazının izinden giderek —okurken ve yazarken, her dem aktif— algıladığımız dünya ile yaşadığımız, varlığımızla bir ölçüde nüfuz ettiğimizi sandığımız dünya birbirinden ne kadar da farklı. Birinde nesnelerin ve tariflerin, prospektüslerin ve tabelaların, haritaların ve kodların, tanımlanmış bir başlangıç ile sonun ortasında bize dikte edilmiş sınırlılığın eyvallah’ına zorlanmışız; oysa ötekinde aldatıcı günden azat edilmişlerin yaşsızlığıyla kamaşmış vaziyette havada uçuşmaktayız. Dünyanın kabuk kabuk soyuluşunu kanıtlamak için kapağı kaldırmamız yetiyor, bir kavrayış mahmurluğunda hafifçe dalgalanıyor, “içinde beyaz sihir olan birkaç masal”ın sisli koridorunda ilerliyoruz. “Artık başımıza gelmese de dönüşümün eski mekânında biz de yer almaktayız, ama başka araçlarla...” Bir mahzende bir kapı açılıyor, mağaranın oyuğundan derin suya dalıyoruz, gökyüzü çepeçevre dolanışına bakışımızın hemen ucundan başlıyor. Olanaksızın mahsulü kavrayışımızın toprağından başını hafifçe güneşe uzatıyor, taptaze solukların içinde yeni bir hayata göz kırptığı kitaplar yazılıp okunuyor.
Ernst Bloch’un “İzler”ini bitirdikten sonra, bu kitaba dalmış okurun tasvirini hayal etmek; satırlarını hevesle çizmek, kıyısına notlar düşmek, bir paragrafı aynı büyülenmişlikle defalarca, her seferinde yeni tatlar alarak okumak kadar baştan çıkartıcı. O okur, sadece başkalaşımının tablosunda suluboya bir figüre dönüşünün hayretiyle sarsılmıyordur, aynı zamanda düşünce ile şiirin dansından doğmuş rüzgârın da idrakindedir. Bu afallatıcı deneyim, okurun elinin altındakini başına taç yapar, yazarın haleli dokunuşunu kendisinin kılar. Bakışı, tükenmez kitabın formülüne, yöntemin bilgiyle duyguyu örüşündeki ölçü tanımaz hassas dengesine uzanır. Tarihsiz yürüyüşüne devam eden hikmet’in eşlikçisi gibi beliren yazarın aktardığına kattığı derinlik ve yorum da anonimleşme arzusu duyan bir kimliksizleşme çabasının yanındadır. Cevherini üreten sözün efendisi yoktur.
Çehresi okuyanınkiyle birleşerek dönüşen yazar, “Öncesi”nden başlar, “Ama kendime sahip değilim. Bu yüzden henüz olmaktayız” diye içinden tekrarlayarak “Durum”a varır: “Ne de olsa insan, henüz bulunması gereken bir şeydir” diye mırıldanırken “Kısmet”in bilgisiyle çalışmaya devam eder: “Çünkü bir hayat ne kadar sefil yahut ne kadar da hareketli ve parlak geçmiş olursa olsun, ölüm onu aynı oranda siler ve çukura (maden ocağına) yollar; kısacası kapitalist despot da nihâyetinde son-kaderde yaşar, bize hayatın yarı-girizgâhını dayatan ve ardından bizi hiçliğe teslim eden son-kaderde”. “Varolma”nın sahipsizliğiyle konuşur: “Bu hikâye hiçbir şeye benzemiyorsa, derler Afrika’da masal anlatanlar, onu anlatana âittir, fakat varsa bir hikmeti, o vakit hepimize âittir.” Ve “Şeyler”de “Her şey canlı olsaydı, etrafımızdaki hiçbir şey sürüp gidemezdi” diyerek okurun dikkatini kâğıttan, bir zamanlar canlı olan malzemeye yazılmış olandan süzülen hayata yaklaştırarak çekilir.
Anlatmanın, hatırlamanın, aktarılırken yitirilmişin, hikâyeleştirilememiş olarak kalanın, efsane katına çıkarılmışın, hikmetin, yanılgının, ders vermeyen bilgeliğin, masal diye bellenmişin farklı, farklı olduğu için akılda kalıcı yorumunun, kutsal kapsamına alınmışın, iz bırakanın, izleri silenin, yeniden başlatan, durduran, afallatan hatıranın, rüyanın hayata karıştığı anların, hayalet tasvirlerinin, hayalet avcılığının, tablolardan günışığına sıçrayanların, gözler açıkken görülen düşlerin, kıssadan hisse çıkartılamayan durumların, “kendi başımızdan geçen veya onları dinlerken, bizi sanki kendi başımızdan geçmişçesine sarmalayan hâdiselerin” kitabı kaç sayfa olurdu? O kitaba hep yeni baştan (ortadan, sondan) başlama arzusu duyacağımız için matematiksel dünyaya ilişkin bir yanıt verilemez elbette. Yazarın hikâyeleri örmesindeki üslûba öykünerek, bütün kitaplarını okuduktan sonra farklı ve yepyeni kitaplara varma arzusu da uyanacaktır içimizde. Tükenmezin içine yerleştirilmiş tükenmezlik tohumlarını keşfetmenin iştahıyla, anonim cevherin odasına girebileceğimizi varsayarız.
“İzler”, okuyanı çoğaltan kitaplardan; sentetik bilginin niceliğiyle değil ama, bilgeliğin ölçüye sığmazlığıyla... Çoğaltıcı etki insanın sadece kendisinde olup bitmez bazen, başlı başına bu bile bir hazineyken, ötekinin çoğaltılmışlığına da uzanacak enerjiyle donatılan kişi, kendisinden uzak bırakılmışa da yönelerek ölçüsüzce zenginleşir. Bu çoğaltma aynı zamanda kitabın parçalı yönteminin de formülüdür; çoğaltılan, biriktirilen hikâyelerin, “sona ermeleri ancak karıştırılılp çalkalanmalarıyla tamamlanan hikâyelerin” iz-okumasıdır. Bu yöntemde, her şeyi birleştiren, aforizma ile masalı kaynaştıran, bireysel ile kitleseli birlikte yoğuran bir anonimlik tarifi de bulunur. Böylece kitap, ahlaki olarak, yazının hiçbir hâkimiyet alanında kıstırılamayacağının güvencesi olarak sapasağlam ve aynı zamanda hayallerin malzemesinden üretilmiş bir belirsizlikle anıtlaşır.
Konuk Yazar
İhbar Hattı
