"Ate?e Tapmayanlar: Zerdü?tiler"

Zerdü?ti ve Kakai temsilciler Papa Franciscus ile görü?mek için tarihi Ur kentinde.

Ad?n? ba?l??a ta??d???m kitab?n yazar? Sami Solmaz 1963 y?l?nda Diyarbak?r'da do?du. 21 ya??nda foto?rafla ilgilenmeye ba?lad?. Uzun y?llar free lance gazetecilik ve reklam foto?rafç?l??? yapt?. Çal??malar? ve yaz?lar? Newsweek gibi dergilerde ve Cumhuriyet, Gündem, Siyah&Beyaz ve daha birçok yay?nda yer ald?. Solmaz 1993'ten bu yana Ortado?u co?rafyas?nda birçok ülkeyi gezerek ezilen bireylerin hikâyelerini belgelemek ve anlatmak için sava? ve dinin topluluklar üzerindeki etkilerini ara?t?r?yor.

1995-2000 y?llar? aras?nda ?ran'a yapt??? yolculuk sonucunda 2004 y?l?nda Zerdü?tleri konu ald??? “Ate?e Tapmayanlar” adl? kitab? yay?mland?. 2008 y?l?nda Newsweek dergisinde çal???rken ya?ad?klar?ndan esinlenerek 2013 Barselona Film Festivali'nde Jüri Büyük Ödülü'nü kazanan “Sava??n ?ahitleri” adl? belgeselin yap?mc?l???n? üstlendi. 2014 y?l?ndan bu yana Amerika Sefarad Federasyonu için Orta Do?u ve Kuzey Afrika'da foto?raf ve video röportajlar? yap?yor.

74.Massacre Solmaz'?n 2017 y?l?nda tamamlad???, Ezidilerin katlanmak zorunda kald??? katliamlar?n sonuncusu olan Sincar (?engal) katliam?n? konu alan ve I??D vah?etinin tüm boyutlar?n? gözler önüne seren bir belgesel.

Solmaz'?n bir ba?ka belgeseli de Heinz Kunio ad?n? ta??yor. 2.Dünya Sava?? s?ras?nda Auschwitz toplama kamp?ndan sa? kurtulan Selanik yahudisi Heinz Kunio'nun 13 ya??nda oldu?u bir belgesel .

Solmaz ile yapt???m a?a??daki söyle?iye tarih koymam???m, benim hatam, ancak hat?rlayabildi?im kadar?yla 2005 y?l?yd?. Bu bir kitap tan?t?m yaz?s? de?il, Zerdü?tiler üzerine kitap yazm?? bir ki?iyle yap?lm?? bir söyle?i. Zerdü?tiler halen dünyan?n en fazla itilip kak?lan ve adlar? pek an?lmayan hatta Türkiye’de ço?u ?slamc?n?n yapt??? gibi a?a??lanan bir halkt?r. Ba?ka bir inanc? a?a??layan insanlar kendi ininçlar?n?n da a?a??lanmas?na davetiye ç?kar?r oysa...

Önce Zerdü?tiler’in ate?le ba?lant?lar?ndan ba?layal?m isterseniz. Ate? Zerdü?tiler için ne anlam ifade eder? Kitab?n?zdan ate?e tapmad?klar?n? ö?rendik.
Özellikle kitab?n ismini Ate?e Tapmayanlar koymam?n nedeni, ate?e tap?nma olmamas?ndan kaynaklan?yor. Sadece ?slamiyet’in ve di?er semavi dinlerin Zerdü?tlü?ü yok saymak ve bir ?ekilde kendi müritleri aras?nda tepki duymalar?n? sa?layacak bir isimlendirme sadece. Ate?e Tapanlar diye bilinmelerinin nedeni bu. ?slamiyet’in yak??t?rmas?d?r bu.
A?a??lamak için mi?
A?a??lamak için evet. Çünkü üç semavi din de Tanr?’ya tap?nmay? savunur. Bunlar da bu tanr?ya tap?yorlar.
Ahura Mazda’ya...
Ahura Mazda’ya evet. Üç din de tüm kaynaklar?n? bu dinden ald??? için onu bir biçimde yok saymak durumundalar. O yüzden insanlar?n gözünde küçültme amaçl? ortaya ç?kan bir söylem var. Zerdü?tler’de ate?in önemi ?u: ?yilik ve kötülük her zaman sava??m halindedir. Ayd?nl?k ve ate? iyili?in sembolüdür. Dünyay? yaratan iyili?in sembolüdür. ?badetlerinde olsun, evlerinde olsun, ya da her tür törenlerinde olsun, ate? olmas?n?n nedeni, ayd?nl???n dünyaya hakim olmas?n? istemeleridir. Bu sadece bir semboldür.
Bunu gittikleri her yere götürüyorlar...
Evet. Ate?in bir özelli?i de ?u, Zerdü?t döneminde, özellikle M.Ö. 5., 6. yüzy?llarda yak?lan ate?ler var. Zerdü?tilerin yazata dedikleri melekler var. Bu yazatalara adanm?? ate?ler var. K?rallara adanm?? ate?ler var. Din adamlar?na adanm?? ate?ler var. Halka adanm?? ate?ler var. Böyle de?i?ik türde ate?ler var. Ama onlar için en önemlisi zafer ate?i. O da 30 tane yazataya adanm?? ate?. O dönemlerden kalan ate?ler, özellikle bir tanesi, zaten milattan öncesinden hiç ate? kalmam?? ama, 1500 y?l öncesinden kalan ate?ler var, özellikle bir tanesini ?ran’?n Yezd kentindekini özellikle koruyorlar. 60 y?l önce bir ba?ka yerden Yezd’e getirirken bile söndürmeden getiriyorlar. Öbür taraftan Anadolu Alevili?i’ne bakt???n?zda, ate? kutsal. ?slamiyet’te de kutsal…
 

Sami Solmaz

 ?amanizm’de de kutsald?r.
?amanizm’de de öyle. Bütün dünyada ate? kutsal. Ate? suyla söndürülmez. Ate?e i?enmez. Ate?i ancak toprakla söndürebilirsin. Ya da kendili?inden sönecek. Bütün dinlerde ate?in belli bir önemi varken bu adamlara Ate?e Tapanlar diye sald?r?yorlar. Bu olacak bir ?ey de?il yani.
Zerdü?t’ün do?umuyla ilgili olarak çe?itli söylentiler var. M.Ö. 6.yüzy?l hatta tam olarak 683 y?l?n? zikrediyorsunuz siz, ya da 1100’lü y?llardan söz ediliyor. Nereden kaynaklan?yor bu fark? Hangisi do?ru?
Bak?n tarihte kesindir diye bir ?ey yok. Bilgilerin bugüne gelmesini sa?layan vakanüvisler var. Yaz?l? bir kültür olmad??? için sözlü anlat?mlar, daha sonra birileri ç?k?p yüz hatta binlerce y?l önce olmu? ?eyleri o anki mant???yla yazmaya çal??m??. Bizim yapt???m?z gibi. Biz de ayn? ?eyi yap?yoruz asl?nda. Bizim avantaj?m?z ?u, birçok veriyi alabiliyoruz. M.Ö. 683 y?l?n? ileri sürmemin nedeni, ?ran’daki Persepolis’in yap?m tarihi olmas?. K?ral Darius zaman?nda yap?l?yor. K?ral Cem?id ve Zerdü?t’e adanarak yap?l?yor. Persepolis’in yap?m tarihi M.Ö. 5. yüzy?l. K?ral Cem?id’in Pers imparatoru olarak ya?ad??? dönem, 600’lü y?llar.
Ola olsa o y?llar olabilir diyorsunuz,
Bana en mant?kl? gelen y?llar bunlar.
Örne?in M.Ö. 9.yüzy?la tarihlenen bir olay, anekdot falan yok mu?
1200’lü y?llar? iddia edenlerin de çok fazla anlatt?klar? bir ?ey yok. Zerdü?t Medler aras?nda kabul görmüyor. Kutsal Kitap Avesta’da K?ral Cem?id’den Yima diye bahseder. Bir söylenceye göre Tanr? Ahura Mazda peygamberli?i Yima’ya buyurur ama o kabul etmez. Kutsal Kitap’?n baz? bölümlerinde böyle ?eyler de var.
Zerdü?t yedi ya??nda e?itim almak için Burzin Kurus’un yan?na gider ve sekiz y?l sonra evine  döndü?ünde ülkesi Aria’n?n vatanlar? Mo?olistan Da?lar? ve kuzeydeki ovalar olan Turanl?lar taraf?ndan i?gal edildi?ini görür diyorsunuz kitab?n?zda. Bu tarihi kay?tlarda da var m?, e?er varsa oradan da 6.yüzy?l sav? güçlendirilebilir.
Öylesine çok kesin tarihi kan?tlar yok. Bunlar efsanevi anlat?mlardan benim ç?karsamalar?m.
Peki kim bu Turanl?lar?
Mo?ollar… Mo?ollar o dönemlerde Afganistan’?n alt taraf?na kadar ?ran’?n büyük bir bölümünü istila ediyor.

Benim bildi?im Mo?ollar çok daha sonra ortaya ç?k?yor.
Sadece Turanl?lar diye geçiyor. Mesela bir Tir efsanesi vard?r. Turanl?lar’dan Afrasiyap’tan bahseder.
Evet evet, Türkler de ona sahip ç?kar, ?ranl?lar da, hatta Kürtler de de?il mi? ?nsan kahraman olunca sahip ç?kan çok oluyor.
(Kar??l?kl? Kahkahalar…)
Peki Zerdü?ti kad?nlar?n ba?lar?n? örtmesinin nedeni nedir acaba?
Zerdü?tlük’te kapanmak yok. Ama ?u an ?ran’daki rejimden kaynakl?. Ba?lar?n? örtmek zorunda kalm??lar. Mesela Hindistan’daki Zerdü?tiler örtmüyor ba?lar?n?.
Günde be? kez ibadet olay? ?slamiyet taraf?ndan al?nm?? bir ?ey olarak yorumlanabilir mi?
Evet. Çünkü ibadet zamanlar?na bakt???n?z zaman ilk ibadet, gün do?madan önceki 36.dakikadan ba?lay?p ö?lene yak?n bir saate kadar sürüyor. Bu süre içinde sabah ibadetinizi yapabilirsiniz.
Zamanlar da uyu?uyor.
Zamanlar bire bir ayn?.
H?ristiyanlar da Zerdü?tiler’in üç kez çan çalmas?n? alm?? galiba.
Hay?r Zerdü?tiler günde kaç kez ibadet ediyorsa o zamanlar çan çal?yor. Her ibadet öncesi üç kez çan çal?yor.
O zaman günde be? kez yani öyle mi?
Evet be? kez.
Ama bu da bir simge olarak H?ristiyanl??a geçmi? gibi… Asl?nda bunu biraz konu?al?m isterseniz. Zerdü?tiler zaten iddia ediyorlar ki, “Bizim âdetlerimizi siz bizden ald?n?z” diye. Hakikaten bunu do?rulayacak ?eyler var, neler söyleyeceksiniz bu konuda…
Zerdü?tler’in Kutsal Kitab? Türkçe’ye çevrilmedi. Ba?ka da bir tek ?ngilizce’ye 1895 y?l?nda çevrildi.
Çok geç bir tarihmi?… Özel bir nedeni var m??
Hep yok saym??lar. Kimse ihtiyaç da duymuyor böyle bir ?eye. Onun için de kar??la?t?rma yapma ?ans?m?z yok. Üç din de birbirini kabul etti?i için Kutsal Kitaplar? kar??la?t?rsan?z da örne?in ?slamiyet “Biz di?er dinlerin devam?y?z, en son ve tek kutsal din biziz” der. Yahudiler farkl? söyler, H?ristiyanlar farkl? söyler. Ama hiçbir Yahudi ?slamiyet’i de yads?maz. Sonuçta Museviler ?unu söyler: “?slamiyet ve H?ristiyanl?k bizlerin devam?d?r, bizlerden alm??lard?r her ?eyi.” Onun için kutsal kitaplar? koyup kar??la?t?rmak gerekiyor. Bu da çok uzun zaman alacak bir ?ey.
Çok iyi bilmek de gerekiyor.
Bir de o var tabii. Böyle ba?lad???m bir çal??ma var. Temel olarak dört tane kutsal kitab? al?p, yaz?l?? tarihlerine göre önce Avesta, sonra Tevrat, ?ncil ve Kuran’? incelemek istiyorum. Örne?in Nuh Tufan?. Her birinde nas?l yaz?yor? Eski mitolojideki kar??l??? ne? S?rat Köprüsü örne?in, Cennet-Cehennem, Yarat?l??… bu konularda yaz?lanlar? kutsal kitaplar? kar??la?t?rarak, onlar? yorum bile yapmadan al?p alt alta koymak istiyorum. En alta da mitolojideki kar??l???n? koyaca??m. Yorumu okuyucuya b?rakaca??m.
Ne kadar birbirlerine benzedi?i ya da benzemedi?i ç?kacak de?il mi?
Evet.

Elma Yay?nlar? taraf?ndan 2004 y?l?nda yay?mland?.

Bir de 21 Mart olay?n? konu?al?m istiyorum. Tüm kültürlerde olan bir ?ey bu 21 Mart.
Özellikle Ortado?u’da birçok kültüre girmi? olmas?n?n nedeni, Zerdü?tiler’de ve eski ?ran takvimi de 21 Mart’ta ba?l?yor. Çe?itli rivayetler var bununla ilgili. Newroz dedi?imiz ?ey var. 21 Mart ?ran topraklar?n?n kurtuldu?u gün. 21 Mart Demirci Kawa’n?n K?ral Dehak’? öldürdü?ü gün. Böyle bir sürü efsane var. Zerdü?tiler için 21 Mart’?n önemi, Zerdü?t’ün peygamberli?ini ilan etti?i gün olmas?ndan kaynaklan?yor. Kürtler’in K?ral Dehak, ?ranl?lar’?n Zohak dedi?i, Kutsal Kitap Avesta’da da Azdehak diye geçen k?ral?n öldürüldü?ü gün asl?nda 21 Mart. Yeni y?l?n ba?lang?c? olarak da kabul edildi?i için de Ortado?u’da birçok millete de geçmi? durumda. Özellikle Persler’in yay?ld??? dönemlerde… Çünkü Persler’in Yunanlar üzerine seferleri var. Hep bu topraklardan geçmi?ler. Mardin’de K?ral Darius’un yapt?rd??? ve sadece o seferlerde kullan?lan bir konak var. Dara harabeleri denilen ?ey. Hindiku?’tan Nil Nehri’ne kadar, Ege Denizi’ne kadar sürekli seferler var. Bütün co?rafyay? uzunca bir dönem, yüzlerce y?l etkisi alt?na alm?? oldu?u için, Pers ?mparatorlu?u’nun da resmi devlet dini oldu?u için tüm kültürlere bu yans?yor. Bir ?ekilde k?l?ç zoruyla yans?yor ama daha sonraki zamanlarda çe?itli kültürlerde bu de?i?ime u?ruyor.
Ama sanki insanlar 21 Mart ile do?an?n uyan???n? epey bir zaman önce alg?lam??lar. Çok eski ça?lardan beri san?r?m.
Zerdü?tilik’teki en önemli ?eylerden bir tanesi de o dönemde… Örne?in Medler göçebe olarak ya??yor. Persler daha yerle?ikler. Medleri o göçebe ya?amdan kurtarmak için topra?a dayal?, tar?ma dayal? bir ya?am kurmu? Zerdü?t. ?nsanlar? göçebe hayattan kurtar?p yerle?ik hayata geçirmek için toprakla tan??t?rm?? onlar?. Her taraf çöl, dü?ünün. Öyle ?eyler yapm?? ki her do?an, her ölen insan için bir tane a?aç dikmek gibi bir gelenek var. Bu halen sürüyor mesela. Çölü ba?ka türlü nas?l ye?erteceksiniz? Tek tek bireylere bu bilinci a??layacaks?n?z ki çöl de adam olsun.
Peki Zerdü?t’ün genel olarak hayat?n tüm alanlar?n? düzenlememek gibi bir ilkesi var. Yani insanlar? daha serbest b?rakmaktan, daha sonraki dinlere bakt???m?z zaman insanlar? daha zapturapt alt?na almaya do?ru bir gidi? var gibi. Böyle bir süreci siz de alg?l?yor musunuz?
?slamiyet’i ele alal?m mesela. Bir çocuk suçlu do?uyor mesela. Her do?an çocuk suçlu do?uyor. E?er Adem ve Havva’n?n çocuklar? isek suçluyuz. Cennet’ten kovulduk bir kere. Öbür taraftan bakt???n?zda kader denen bir ?ey var. Tanr? kaderimizi belirliyor, biz do?madan önce belirlemi?. Yani benim hata yapaca??m? da biliyor. O zaman tanr?y? ciddi anlamda sorgulamak laz?m. Zerdü?tlük’te de Tanr? insanlar? iyi bir ak?lla yarat?yor. Zerdü?t’ün hayat?n bütün alanlar?n? belirleyecek yasalar koymamas?n?n nedeni bu zaten. ?nsanlar? özgür b?rak?yor. Ama temel ?eyleri veriyor. ?yi Dü?ünce, ?yi Söz, ?yi ??. Zaten dinin temel felsefesi bu üçleme. Dü?ünce iyi dü?ünülsün, söz iyi söylensin, i? iyi yap?ls?n. Tanr? size o akl? verdikten sonra sizi s?n?yor. Bu ama ?slamiyet’teki gibi bir s?nama de?il. Size do?ru bir ya?am veriyor. Ama öbür taraftan ?eytan’? da yani kötülü?ü de gösteriyor. Kötülü?e kar?? sava??mda seni serbest b?rak?yor. Hayat?n di?er alanlar?nda da “ne yiyeceksin, ne içeceksin, ne giyineceksin, kar?nla nas?l yatacaks?n" falan hiçbirine kar??m?yor. Daha sonraki dinlere bak?yorsun, Yahudilik’te de böyle, 1948’de ?srail kurulduktan sonra biraz de?i?im var… Eski Ortodoks Yahudiler’e bak?yorsun, giyimlerine, ya?amlar?na, cinselli?i nas?l ya?ad?klar?na bak?yorsun, hele hele cinsellik… Cinsellik sadece üreme amac?yla yap?lmas? gereken bir ?ey dinlerine göre. Kar?n?zla yataca??n?z zaman beden bedene de?meyecek. Yahut bir çar?af koyacaks?n?z araya. Amaç bedensel zevklerden vazgeçmek. ?slamiyet’te de benzer ?eyler var. Bunlar ne kadar uygulan?yor, tabii bu sorgulanabilir bir ?ey.
Yahudiler’de de bunun uyguland???n? zannetmiyorum.
Uygulayan çok. ?srail’de bunu uygulayan çok. Katolikleri al?n.
Katoliklerde bir kere evleniyorlar, bir daha bo?anm?yorlar. Zerdü?lük’te de ayn?s? var. Galiba Zerdü?tilerden alm??lar bu ilkeyi.
Evet oradan al?nma.
Yak?n akraba evlili?i var Zerdü?tlük’te, neden böyle bir ?eye ihtiyaç duymu?lar?
San?yorum o ?slamiyet’in yay?lmaya ba?lad??? dönemden sonra darald?klar? için, daha kapal? bir toplum olu?turduklar? için ortaya ç?km?? bir ?ey.
Zerdü?t böyle bir ?ey söylemiyor yani…
Yok hay?r. ?u anda ya?ayan Zerdü?tler’e ili?kin bir ?ey bu. Dü?ünün dünyada yirmi ülkede sadece 170 bin ki?iler. Bunun 50 bine yak?n? ?ran’da. Dininizi de korumak gibi bir derdiniz var. O yüzden Müslüman olarak biriyle evlenmek yerine yak?n akraba ile evleniyorsunuz.
Tüm peygamberlere dayand?r?lan baz? söylenceler var. Ate?le ba?lant?l? efsaneler bunlar. Acaba bu söylenceler onlara kutsiyet kazand?rmak için midir?
Evet. ?brahim peygamber ile ilgili olarak anlat?r tüm kitaplar. K?ral Nemrud ?brahim’i ate?e atar ve ate? onu yakmaz.
Zerdü?t ile ?brahim aras?nda bir ba? var m??
Bir rivayete göre ?brahim ile Zerdü?t ayn? ki?idir. Bana da mant?kl? geliyor.
Tarihsel olarak örtü?üyor mu peki?
Örtü?üyor. Anlat?m ayn?. ?brahim do?madan önce büyücüba??, K?ral Nemrud’a der ki, “Bir çocuk do?acak ve bu çocuk seni taht?ndan edecek.” Onun üzerine Nemrud tüm hamile kad?nlar do?urduklar? an tüm çocuklar? öldürtüyor. Bir tek ?brahim’in annesi gidiyor ve ma?arada do?uruyor. Zerdü?t’te de ayn? ?ey var. Çok sa?lam olmamakla beraber ?brahim’in Zerdü?t ile ayn? ki?i oldu?una dair savlar da var.
Tanr? ile konu?ma tüm dinlerde vard?r. Hep da?a ç?k?l?r, bir ma?araya girilir, sonra ortak efektler vard?r. Önce korkunç bir gök gürültüsünü and?ran ses, sonra çok parlak bir ???k içinde kalma hali… En son da ya aklî olarak, ya da gerçek bir ses duyularak bir ?eyler tebli? edilir. Böyle bir ritüele ne gerek vard?r bütün dinlerde?
Ben din uzman? de?ilim ama san?r?m insanlara daha inand?r?c? gelmesi için. Asl?nda orada Tanr?’n?n kelâm? yok. Ben Muhammed’e de bak?yorum, ?sa’ya, Musa’ya da, kutsal kitaplar?nda yazm?? olduklar? ?eylerin hepsi, kendi kafalar?nda olu?turduklar? ama benim dü?üncem diye insanlara sunduklar?nda kabul görmeyece?ini bildikleri ?eyler. Hele o dönemde… Mucizevi ?eylerle anlatman?z gerekiyor ki insanlar kabullensin. Daha da komedisi, 1847 y?l?nda ?ran’da Bap diye bir adam ç?k?yor, (bap kap? demektir) bir y?l boyunca ?ran’?n her taraf?n?, kasaba kasaba, köy köy dola??yor hem de yürüyerek. Her evin kap?s?n? çal?yor ve bir ?ey söylüyor. “Mehdi gelecek” diyor. Zaten kutsal kitaplarda bin ya da iki bin y?l sonra yeni bir Mehdi’nin gelece?ini yaz?yor. Bu adam 1848 y?l?nda, yani tam bir y?l sonra bir adam ç?k?yor, kendi ismine Bahaullah diyor. Ve dinini kuruyor.
?u an dünyada en h?zl? yay?lan tek din. Türkiye’de de say?s? az?msanmayacak kadarlar. Bu adam do?rudan ortaya ç?k?p “Ben mehdiyim” dese, kabul görür müydü? Söylediklerine bak?yorsunuz, Budizm’i bile yads?m?yor, ?amanizm’i bile yads?m?yor. Hatta Hazreti Buda, Hazreti ?aman diyor. Böyle söylemleri de var. Eski dönemlerde ise daha mucizevi ?eylerin olmas? gerekiyor. Daha önce söylenmi? hiçbir ?ey yok. Ne tanr? kavram? var, ne kutsal kitap var. ?nsanlar ancak mucizelere inan?yor. Bir mucize olacak ki insanlar “haa tamam o zaman” demeliler. Bahailik onlara bak?nca daha kolay bir ortaya ç?k??? var. Zaten kutsal kitaplarda var. Mehdinin gelece?ini yaz?yorlar. Onun haz?rl??? yap?lm?? yani. ?imdi Muhammed olsun, Zerdü?t olsun, peygamberli?in tebli?i bire bir ayn?d?r.  Bak?yorsunuz, Zerdü?t Muhammed’ten tam bin y?l öncedir. ?nsanlar kendileri sorgulas?nlar.
Ate? tap?naklar?ndaki küllerin içinde insan kemiklerinin bulundu?undan söz ediyorsunuz kitab?n?zda…
Ate? tap?naklar? de?il, kül tepeleri var. Zerdü?tlük’te gömme yok. Yakma da yok. Y?rt?c? hayvanlar parçal?yor cesedi. Sessizlik Kulesi dedikleri bir yer yap?yorlar, yerle?im yerlerinin d???nda. 100-150 metre yüksekli?indeki bir tepenin üzerine kuruluyor bu kuleler. 30 metre çap?nda dokuz tane platform var. Üçü erkek, üçü kad?n üçü de çocuklar için. De?i?ik boylarda yap?l?yor ki 1,90 metre boyundaki insan da s??abilsin, daha küçükleri de. Y?rt?c? hayvanlar parçal?yor bunlar?. Bunun mant???, çürüyen bedenin topra?? ve suyu kirletmesini önlemek. Geriye kemikleri kal?yor. Kemiklerin de bir biçimde yok edilmesi gerekiyor. Kemikler bir süre güne?te bekletiliyor kirece bulanarak. O süreçte un ufak oluyor kemikler. Kemiklerden arta kalanlar? da belli yerler var, kül tepeleri denilen. Ya da Sessizlik Kulesi’nin içine at?l?yor, dibindeki kanallara suyla b?rak?l?yor. Bazen de bu kemik kal?nt?lar?na özel bir yer yap?p oralara gömüyorlar. Kül tepeleri dedikleri yerler de bunlar.
Türkiye’de var m? Zerdü?tler?
?slamiyet ile beraber Anadolu’dan gitmi?ler. Çok eskiden… ?slamiyet’in yay?ld??? döneme kadar Ortado?u’daki en bask?n din bunlar.
Zerdü?tiler’de evlilik törenine ili?kin yazd?klar?n?zda ?öyle ?eyler var. K?zdan yani gelinden beklenenlere bakt?m. Nezaket, kibarl?k, itaat bekleniyor. ?yi huylu, sevimli olmas? isteniyor. Kad?n?n yeri bu dinde de ikinci s?rada gibi bir hava var. Yan?l?yor muyum?
Bir biçimde.
Bütün dinlerin söylemi bu mudur? Kad?n hep ikinci planda.
Evet, ataerkil düzen.
Zerdü?tiler’de bir kez evlenince bir daha bo?anamaman?n nedeni nedir sizce? Neyi korumaya çal???yorlar bunu yaparak?
Birincisi dinlerini korumak sonra da kendilerini korumak ad?na yap?yorlar. Ayn? insanla evli olmak da sadakati getiriyor.
Çok mant?kl? bir aç?klamas? yok ama de?il mi?
Mant?kl? bir aç?klamas? yok evet.
Dua okuma törenlerinin çok kat? göründü?ünden söz ediyorsunuz. Çok mu uzun sürüyor bu ibadetler?
Hay?r hay?r. Normal ibadetleri en fazla 10 veya 15 dakika sürüyor. Ben kitapta bu törenleri anlat?rken öyle bir hava ç?km?? olabilir. Ama öyle uzun ?eyler de?il bu törenler. Örne?in sabah gün do?madan önceki bir zamanda ba?l?yor sabah ibadeti, ö?lene kadar sürüyor. Bu süre içindeki herhangi bir zaman ibadetinizi yapabilirsiniz. Bu da 10 ya da 15 dakika sürüyor. ?badet s?ras?nda da dualar okuyorlar, dinin sembolü olan kemeri ç?kar?p o kemer üzerinde yemin edip tekrar tak?yorlar. Ama din adamlar?n?n kendi aralar?nda yapt?klar? törenler uzun sürüyor. Ya da kemer takma töreni, üç saat falan sürüyor. O da çok özel bir durum. ?nsan?n hayat?nda bir kere ya?ayaca?? bir ?ey bu. O yüzden görkemli törenler yap?yorlar.
Hiçbir insan?n gece gömülmemesi var dinlerin neredeyse tümünde. Yani topra?a gömülme âdeti olan dinlerden söz ediyorum tabii. Bunun amac? da ölenin vücudunu güne?e göstermek. Güne?in özel bir anlam? var insanl?k için.
Ate? ne anlam ifade ediyorsa güne? de o anlam? ifade ediyor.
Aleviler’de de var bu. Güne?e dönerler yüzlerini. Hatta Güne?’in Hazreti Ali’nin simgesi oldu?u söylenir.
De?il i?te. Anadolu Alevili?i’nin ?slamiyet ile hiçbir alakas? yoktur incelerseniz. Ali ile de alakas? yok asl?nda. Bölge bölge al?rsan?z, Tunceli tamam?yla Zerdü?tlük var. Bingöl, Mu? oralardaki Alevileri al?rsan?z, tamam?yla Ezidilik var. Tokat, Çorum, K?r?ehir, Nev?ehir’i al?rsan?z tamam?yla ?amanizm var. Tunceli’de, Bingöl’de, Mu?’ta, bütün eski yerle?im birimlerinde evlerin kap?lar? do?uya dönüktür. Güne?in do?du?u yere dönüktür yani. Sabah kalkar kalkmaz güne?e kar?? dua edilir. Dansl? ya da müzikli ayin ?slamiyet’te asla yoktur. Zerdü?tler’de ?slamiyet’in yay?lmaya ba?lad??? dönemde göç edebilenler ediyor. Anadolu’da da ayn? ?ey. Özellikle Osmanl?’n?n Hilafeti devralmas?ndan sonra bir ?ekilde bu co?rafyada ya?amak gibi bir derdi var insanlar?n. Terk edecek durumlar? yok. ?slamiyet’e entegrasyonun en kolay yolu Ali taraftar? olmak oldu?u için Alevilik diye farkl? bir ?ey olu?uyor. Anadolu Alevili?i, tamam?yla ?slamiyet’e ?amanistlerin, Zerdü?tilerin, Yezidilerin entegrasyonunun bir biçimi.
Zerdü?tiler’de de Humata, Hukhata, Hawara?ta diye adland?r?lan, ?yi Dü?ünce, ?yi Söz ve ?yi ?? olarak Türkçe’ye çevrilen bir dü?ünce sistemi var. H?ristiyanl??a da, ?slamiyet’e de bakt???m?zda tüm dinlerin insanlar?n genel olarak kötü oldu?u ve iyi yola çevrilmesi gibi bir amac?n oldu?u görülüyor. Sizde de böyle bir sezgi olu?tu mu?
Din sosyolojisiyle u?ra?an bir arkada??m?n çok ho? bir tan?mlamas? var. Ad? Ulus Paker. ODTÜ’den. O diyor ki “E?er tanr? On Emri Musa’n?n kula??na f?s?ldad?ysa bunu Hammurabi’den çalm?? demektir.” Yani Hammurabi’nin kanunlar?n? al?n ya da Sumer mitolojisini al?n, göreceksiniz ki bütün dinlerin kayna?? oradad?r.
Bütün dinler birbirinden al?nt? gibi.
Zerdü?tlük de bana göre ?amanizm’e bir tepki olarak ortaya ç?km??. ?amanizm’de olan bir sürü ?eyi yads?yarak, onu tek tanr?l? hale getirip olu?turulmu? bir din.
Zerdü?t’ün Kürt kökenli oldu?unu öne sürüyorsunuz kitab?n?zda. Bu sonuca nas?l vard?n?z?
Kürtler’in kökenini Medler’e dayand?r?yorum. Hatta kitapta Medler’in boylar?ndan söz ediyorum. Magi diye bir boy var. Zerdü?tler’e Mecusi denmesinin nedeni Arapça’da g harfinin olmamas?ndand?r. Büyü ile u?ra?t?klar? için bu boy, Magi sözcü?ü bat? dillerine de magic olarak geçmi?tir. Magiler de Medler’in bir boyudur. Bu yüzden Zerdü?t Kürt’tür.
Zerdü?t biliyor muydu kendisinin böyle ayr? bir boya ait oldu?unu?
Tabii, mesela Medler aras?nda kabul görmüyor. Pers ?mparatoru K?ral Cem?id’e gidiyor ve Persler’in aras?nda daha çok kabul görüyor. Sonra Persler’le birlikte ya?amaya ba?l?yor. Persler’in de resmi dini oluyor Zerdü?tilik. Med kökenli oldu?u kesin ama.
Ama Medler’in tümü Kürt kökenli de?il diyorsunuz.
De?il evet.
Bu söyle?i için çok te?ekkür ediyorum.