?STANBUL PROTOKOLÜ

Avustralya NSW eyaleti ??kence Görmü? Mültecileri Rehabilitasyon Merkezi’nde (STARTTS) görev yapt???m s?ralarda oldukça ha??r ne?ir oldu?um bir mevzu olan ?stanbul Protokolü’nü, bize i?i dü?meyenler bilmeyebilir diye ve yeri gelmemi?ken genel kültür olmas? aç?s?ndan ele almak istedim. STARTTS ve benzeri organizasyonlarda dünyan?n farkl? kö?elerinde heba etti?im ömrüm ve kariyerim boyunca, sosyal ortamlarda yeni tan??t???m ki?ilerin DJ, broker, i?te ne bileyim siber güvenlik uzman? gibi cool meslekleri olurdu. Bense i?kence proje yöneticisi olarak ortamlar?n looser liderli?ini hep ba?ar?yla gö?üslemi?imdir. Böyle hassas ve önemli bir mevzuyu ?akaya vurmam, araya espri katmadan mesle?imi yapamayacak olmamdand?r o yüzden önyarg?l? olmaman?z? ehemmiyetle rica ederim.

Mevzuya dönecek olursak, bir çok sa?l?k personelinin dahi varl???ndan haberdar olmad??? ?stanbul Protokolü, iltica/mülteci ba?vurular? s?ras?nda insanlar?n hayatlar?n? tamamen de?i?tirebilmektedir. Örne?in hayali Zortanyan ülkesinde yazd??? yönetimi ele?tiren bir ?ark? sözü yüzünden i?kence görmü? müzisyen Fidiyatus, i?kence gördü?ünü kay?t alt?na alamaz ve doktor raporu ile kan?tlayamazsa hayat?n? kurtarmak ve yeni bir ya?ama ba?lamak için Zoranda ülkesine ba?vuruda bulunabilir ve fakat büyük ihtimalle ba?vurusu kabul edilmez ve sonuç olarak da daha fazla i?kence görerek ölür. Hayat böyle, adil de?il.

?stanbul Protokolü, 15 farkl? ülkeden 40 örgütü temsil eden 50 civar?nda sa?l?k, hukuk ve insan haklar? uzman?n?n üç y?ll?k ara?t?rma ve analizlerinin ürünü olarak haz?rlanm?? uluslararas? bir belge. ?stanbul’da 1999 y?l?nda yaz?lm?? olan bu rehber, 2000 y?l?nda Birle?mi? Milletler Belgesi olarak kabul edilmi?tir.  ??kencenin tan?m?n? yapan ve belgelenmesi için BM taraf?ndan onaylanan ilk uluslararas? k?lavuzdur.

Güvenlik alg?s?n?n insanl?k de?erlerini ezip geçti?i, belki de 11 Eylül 2001’in ba?lang?ç noktas? olarak kabul edilebilece?i ve i?kencenin me?rula?t?r?lmas?na dönük yöntemlerin bizleri Guantanamo ve Abu Ghraib i?kence-haneleri ile yüzle?tirdi?i dönemlerden geçildi. Ancak, insan haklar? mücadelesi veren insanlar?n y?lmayan çabalar?, alandan derledikleri deneyim ve bilimsel çal??malar?ndan süzülen bilgi ile ortaya koyduklar? k?lavuzun, ?stanbul Protokolünün bir Birle?mi? Milletler belgesi olarak yay?nlanmas? da tam bu döneme denk dü?tü. ??kenceyi me?rula?t?rma giri?imlerine inat, insan haklar? mahkemelerinin yarg?lamalar?na k?lavuzluk etti. ??kence görenlerin adalete ula?mas? için oldu?u kadar, hakikatin pe?inde bir halk sa?l??? sorunu olarak i?kencenin görünür k?l?nmas? ve önleme mekanizmalar?n?n sorun alanlar?n?n ortaya konmas?na ???k tuttu.

Yani ?stanbul Protokolü, i?kence ve kötü muamele gördü?ünü ileri süren ki?ilerin de?erlendirilmesi, i?kence iddialar?n?n oldu?u olaylar?n ara?t?r?lmas? ve bu bulgular?n yarg?ya veya soru?turma yürüten di?er birimlere bildirilmesi amac?yla haz?rlanm??t?r.

??kenceye Kar?? Sözle?me ’de tan?mland??? üzere, “??kence, bir kimseye kar??, kendisinden itiraf almak veya üçüncü ki?i hakk?nda bilgi edinmek, kendisinin veya üçüncü ki?inin yapt??? veya yapt???ndan ku?kulan?lan bir eylem nedeniyle cezaland?rmak veya kendisini veya üçüncü ki?iyi korkutmak veya zorlamak amac?yla veya ayr?mc?l??a dayanan herhangi bir sebeple, bir kamu görevlisi veya resmî s?fatla hareket eden bir ba?ka ki?i taraf?ndan veya bu görevlinin veya ki?inin te?viki veya r?zas? veya muvafakatiyle i?lenen ve i?lendi?i kimseye fiziksel veya ruhsal olarak a??r ac? veya ?st?rap veren herhangi bir edimdir.”

“Hakikat, adalet ve onar?m” a?amalar?nda bütüncül bir t?bbi de?erlendirme, i?kence ve a??r insan haklar? ihlallerine ili?kin nesnel ve bilimsel kan?tlar?n ortaya konmas? için bir zorunluluktur. Delillerin ortaya konamamas?, göz ard? edilmesi, ya?anan travman?n boyutlar?n?n ve i?lenen suçlar?n ortaya ç?kmas?n? engelleyerek cezas?zl??a yol açmakta, adalete duyulan güveni sarsmakta, uygun giderim yollar?n?n yoklu?u nedeniyle de yaralar?n sar?lmas?n? geciktirmekte ya da olanaks?zla?t?rmaktad?r. Yetersiz veya hatal? t?bbi uygulamalar üzerine in?a edilen bir cezas?zl?k prati?i sa?l?k çal??anlar?n? da bu suça ortak etmektedir.

??kencenin önlenmesinde hekimin en önemli görevi i?kencenin belgelenmesidir. Hekim bu sorumlulu?unu, muayene ile elde edilen fiziksel ve ruhsal t?bbi bulgular?n kötü muamele iddias?yla uyumlu olup olmad???n? saptayarak ve adli mercilere iletmek üzere raporlayarak gerçekle?tirir.

?stanbul Protokolü Ne Zaman Kullan?l?r?

Tüm gözalt? giri?, ç?k??, yer de?i?tirme amac?yla yap?lan sa?l?k kontrolü muayenelerinde

Tutuklu/hükümlü muayenelerinde

Bireysel ba?vurularda ve özgürlü?ünden al?konulan di?er tüm ki?ilerin de?erlendirilmesinde

?nsan haklar? ihlallerinin ara?t?r?lmas?, soru?turulmas?, belgelenmesinde

??kence ve kötü muamele iddialar?n?n tarafs?z soru?turulmas? ve belgelendirilmesi için düzenlenen bu k?lavuzun varl???ndan haberdar olmak vatanda?l?k görevimiz, ilgili uygulamalarda kar??la??lan soru ve sorunlarda, sa?l?k çal??anlar?m?z?n ulusal ya da uluslararas? meslek kurulu?lar?yla ileti?ime geçmeleri ise insani ve mesleki sorumluluklar?d?r.

Bedensel ve ruhsal bütünlü?ün bir parças? olan insanl?k onurunun zedelenmedi?i bir dünya ve fark?ndal???m?z?n artmas? dile?iyle i?kencesiz günler diliyorum…

Kaynak:

Ümit Biçer. (Aral?k 2017). Avrupa ?nsan Haklar? Mahkemesi Kararlar? ve ?stanbul Protokolü

Bü?ra Sapmaz. (3 A?ustos 2018). ?stanbul Protokolü Nedir?