HALKLAR MOZA??? DE??L YEN? B?R HALK

85 milyonluk bir ülkede yeni bir halk var, bunu unutmayal?m.

 

Türkiye Cumhuriyeti s?n?rlar? içinde ya?ayan halklar var. Ama baz? Türkler bunu kabul etmiyor. Çünkü baz? Türkler kendi etnik kimliklerini herkese dayatmaya çal???yor. Üstelik bunlardan baz?lar? Türk kökenli bile de?il. Hepimiz Türküz diyorlar. Hay?r herkes Türk de?il, bunu art?k çocuklar bile biliyor. Oysa örne?in “Anadolu halk?y?z” deseler kimsenin sesi ç?kmayacak, çünkü Anadolulu diye bir etnik kimlik yok. Çok güzel bir üst kimlik olabilir. Ama Türkler dedi?im dedikçi. Niye böyle davran?yorlar bilemiyorum, vard?r bir hesaplar?. Tan?d???m Türkmen kökenli arkada?lar?m aras?nda etnik kimli?ini dayatan hiçbir Türkmen yok. Belki solcu olduklar?ndand?r. Ama solcu olmayanlar aras?nda da böyle bir savda bulunan yok. ?yi arkada?lar seçmi?im demek ki! :)

?aka bir yana Osmanl? döneminde böyle bir anlay?? yoktu. Bugün baz? laiklerin, Türkçülerin, Osmanl?’ya k?zmalar?n?n alt?nda biraz da bu anlay?? var. Osmanl? etnik kimliklere de?il dini kimliklere bak?yordu. Ancak bunu günümüzdeki ?slamc?lar?n bak?? aç?lar?yla ayn? sanmay?n. Osmanl? koca bir imparatorlu?u yönetti?i için herkese e?it davranmak zorunda oldu?unu biliyordu. Osman Bey zaman?ndan beri biliyordu desem pek de yanl?? olmaz ki o zaman henüz minnac?k bir beylikti. Bu yüzden farkl? dini kimliklere bugünkülerle k?yaslarsak çok daha adil davran?yordu. Kendi etnik kimli?ini bile merak etmiyordu. 2.Murad’a kadar Osmanl?lar etnik kökenini merak etmedi örne?in. Osmanl?lar’?n kökeni hâlâ belirsizdir. Kay? boyu kökeni ise bir efsanedir. Dolay?s?yla O?uz boylar?ndan biri olup olmad??? bile belirsizdir. Halil ?nalc?k Has Ba?çede Ay?-u Tarab: Nedimler, ?airler, Mutribler adl? yap?t?n?n 203. sayfas?nda ?öyle der: "Yaz?c?zade Ali, Tarih-i ?l-i Selçuk veya O?uzname'yi, 2.Murad emriyle yazm??t?r. Bu nokta, O?uzculuk ak?m?n?n hanedan taraf?ndan benimsenmi? oldu?una i?arettir. Fakat 2.Murad, neden kendi soyunu O?uz Han'a ba?lamak ihtiyac?n? duymu?tur? Bu iddia, Timurlular?n, Osmanl?lar? ba??ml? bir hanedan gibi görmelerine kar??, tamam?yla siyasi bir tepkiden kaynaklanmaktad?r."

Türkiye’de ya?ayanlar çok ama çok farkl? etnik ve dinsel kökenlere sahiptir. Bu co?rafyada ya?ayanlar topraklar? i?gal edilince kalk?p ba?ka bir ülkeye gitmedi, yeni gelenlerin içinde eriyip gitti. Ama bu onlar?n etnik veya dini kökenlerinin yok oldu?u anlam?na gelmiyor. Kaç?m?z?n kökeninde Luviler veya Hititlerden bir babaanne veya Asurlu ya da Frig bir dede yahut Lidyal? bir büyükbaba yat?yor bilemeyiz. Bu gerçe?i bilmek zorunday?z ki bu ülkede birbirimize sayg? göstererek ya?ayabilelim.

Ben minik bir ara?t?rma yapmaya çal??t?m. Bunu herkes kendi çevresinde yapabilir.

Etraf?mdan örnek vererek ba?layay?m, bizim çevremizdeki tan?d?klar?m ?öyle: bir Alman han?mefendi, bir Tatar beyefendi, bir Azeri beyefendi ve e?i Türkmen bir han?mefendi, babas? Arap annesi Girit göçmeni bir han?mefendi, Türkmen bir beyefendi ve e?i Bulgar göçmeni bir han?mefendi, bir ?ngiliz han?mefendi, bir ba?ka Tatar han?mefendi ve e?i (renkli gözlü oldu?u için yorum yapam?yorum), her ikisi de Çerkes bir çift, yirmi y?l? a?k?n bir süredir Ka?’ta ya?ayan bir ba?ka ?ngiliz ve e?i, Türkmen bir aile ama kendilerine Türkmen demiyor Yürük diyor. Bir ba?ka Yürük aile. Anne babas? Türkmen ?stanbullu bir han?mefendi, di?erlerini tan?mad???m için bir bilgi veremeyece?im.

Türkmenlerin göçerlerine Yürük yerle?iklerine Manav denir. Manav Yunanca, Bizansl?lar sebze meyve yeti?tiren s?n?rdaki Türkmenlere manav demi?, onlar da bu ad? etnik kimlik ad? olarak kullan?yor. Tan?d???m baz? Manavlar sözcü?ün ne anlama geldi?ini bile bilmiyordu, bize Manav derler diyorlard? o kadar. Her neyse kendilerini nas?l tan?ml?yorlarsa onlar? öyle kabul etmek gerekir.

Bunun d???nda kendilerine Türkmen/Yürük diyen birkaç aile daha var. Buras? mahallenin küçük bir bölümü. Esas mahalle ku? uçu?u 50-60 metre yukar?da yer al?yor. Oras? çok kalabal?k. Muhtar?n verdi?i bilgiye son seçimde toplam 1300 seçmeni varm?? bu mahallenin. Çocuklar? falan da katarsan?z dört bin ki?iyi a?k?n bir nüfus ya??yor galiba burada. Yukar?da yerli halk yani Türkmen/Yürükler büyük ço?unlukta.

Bana gelince… Ne oldu?um pek belli de?il çünkü annem, babam, karde?im hepimiz renkli gözlüyüz. Anneannem mavi gözlü k?z karde?i de renkli gözlüymü?. Üç tane de erkek karde?i varm?? ama onlar?n göz renklerini bilmiyorum. Annem ve babam, büyükbabam, büyükannem, dedem, anneannem, ayn? köyden, Erzincanl?. Türküm diyorum ama ispat et deseler nas?l ederim bilemiyorum. Karde?imin e?i Arnavutluk göçmeni bir aileden. Benim e?im Arnavutluk göçmeni bir anne ve Çerkes bir babaya sahip. ?lk e?i Trabzonluymu?, epey eskiye gidilse Pontus kökenli olmas? ?a??rt?c? olmaz. Önceki e?im Türkmen/Manavd?. Karde?imin damatlar?n?n anne taraflar?nda Selanik kökenlilik varm??. Birinin babas? Alevi Türkmen, di?erini ise bilemiyorum.

Arkada?lar?mdan rica ettim bana geni? ailenizden birkaç sat?rda söz edin diye i?te yan?tlar:

“Vallahi ben bu i?leri hep kar??t?rd?m, ucunu da b?rakt?m. Neden? Ben baba taraf?ndan Çerkesim, annem Çerkes de?il Samsun Çar?ambal? ikisi de, e?im Alevi Türkmen, karde?imin kar?s? Gürcü öbür karde?imin kar?s? Kübal?. Damad?m?n anne taraf? Bo?nak, gelin k?z?m baba taraf?ndan Kürt. Eh ?imdi söyle bakal?m hangisine kafa yoral?m. Geçinip gidiyoruz hiçbirimizin aras?nda bu konuda sorun yok.”

Bir ba?ka arkada??m?n yan?t? ?öyle:

“Babam Sivasl? alevi, annem ?zmir Ödemi?li Sünni-Hanefi, 17 ya??ndan beri Aleviyim demem, Alevi kökenliyim derim, dinsel formlar bana uymaz, kar?m Sünni bir aileden ve onun da dinle ilgisi yok, biz kökenliyiz diyoruz ama k?z?m?z onu da demiyor çünkü o bu formlara girmedi, dört k?z karde?im var damatlardan ikisi Alevi, biri Sünni ve birininki de ?skoç. Öbür dünyada çe?it olacak.”

Bir di?erinin yan?t?:

“Aileye Kars yöresinde Türkmen deniyor. Bizim ku?a?a kadar evlilikler Alevi olanlarla yap?lm??. Bizim ku?akta bu durum de?i?ikli?e u?rad?. Sünni, Kürt, Rum, Gürcü, Çerkes kökenli insanlarla evlilikler yap?ld?.”

Bu arkada??m?n Alevi oldu?unu ekleyeyim.

Bu da bir ba?ka arkada??mdan gelen yan?t:

“Bizim atalar?m?z Orta Asya'dan gelmi?ler, Selçuklu kökenli. Anne baba ayn? köyden dolay?s?yla dede ve yukar?s? da ayn? köyden öz be öz Türküz yani. Eski e?im Aleviydi, ?imdiki e?im Arap Alevisi. K?z karde?imin kocas? da Alevi. ?lk e?im Kara?arl?yd? Ankara Beypazar? Kara?ar. Aleviler, Türk kökenli onlar da. K?z?m Fethiyeli bir Türkmenle evlendi. O?lum Ankara'da ya??yor. Sünni bir k?z ile evlendi. Evlendi?i k?z?n annesi Bulgar göçmeni ya da Avrupa'dan bir ülkeden, yani bir göçmen, babas? Türk. Tam tersi de olabilir tam emin de?ilim.”

Araya girip birkaç ?ey söylemem gerekiyor. Bizdeki etnik ve dinsel zenginlik tabii ki ba?ka ülkelerde de var. Ama onlar bununla övünüyor. Biz ise bunun öneminin fark?nda de?iliz. Etnik zenginli?i a?a??l?k bir ?ey olarak görüyor ço?unlu?umuz. “Hepimiz Türküz i?te, gerisini kar??t?rma” diyoruz. Bir Türk olarak soruyorum, niye hepimiz Türk olal?m ki? Koca bir imparatorlu?un art??? bir ülkede ya??yoruz. Siyasi sistemimizi de?i?tirmi?iz, iyi de yapm???z ama etnik yap?m?z halâ ayn?. Kimse kendi etnik kimli?inden vaz geçer mi? Ben örne?in niye Türk olmaktan vazgeçeyim? Bu zaten bana ba?l? bir ?ey de?il ki. Öyle do?mu?um öyle de ölece?im. Bununla ne iftihar ediyorum ne de a?a??l?k duygusuna kap?l?yorum. Ben böyle hissederken bir Kürt, bir Arap, bir Laz, bir Çerkes, bir Bo?nak vd. niye ba?ka türlü hissetsin? Türkiye Cumhuriyeti vatanda?? olmak ba?ka bir ?ey Türk gibi hissetmek ba?ka bir ?ey. Bu öyle övünülecek veya yerinecek bir duygu de?il ki, do?u?tan kazan?lan bir kimlik.

Tamam, arkada?lar?m?n yan?tlar?na devam ediyorum.

“Babam?n ailesi Siirtli, kendisi Mu? do?umlu. Ailesinde Arapça konu?ulurdu. Belki Arap kökenliler. Annemin ailesi Diyarbak?rl?, kendisi Kütahya do?umlu. Babam ?afi ama pek dindar de?ildi. Annem Sünni, fakat mezhep farklar? hiç öne ç?kmazd?. Bizlerin dinle pek ilgimiz yok. Herkesin inanc?na sayg?l?y?z.”

Yan?tlar? araya hiç girmeden ve aral?k vererek yay?nl?yorum.

“Babaannem Gürcü, dedem Türk (galiba), anne taraf?m da herhalde Türk. Bu durumda ben kendimi yüzde 25 Gürcü say?yorum. E?im Alman. ?ki o?lan, yüzde 50 Alman, geri kalan da Türk Gürcü kar???m? olmal?. K?z karde?lerim evlenmedi. Biraderin e?inin etnisitesini hiç merak etmedim. Alevilik Sünnilik Türklük Kürtlük çocuklu?umdan beri bizim ailede hiç mesele de?ildi. Sünni oldu?umuz halde bizi Alevi sanan da çoktur, çünkü babam?n da en yak?n dostlar? Aleviydi.”

…

“Anne taraf?m Midyat Araplar?ndan iken, baba taraf?m ise Kürtlerin aras?nda ya?am?? onlar?n kültürlerinden daha fazla etkilenmi? Arap kökenli bir aile. E?im Sivasl? iken karde?lerimin e?leriyse Yozgat, A?r?, Tekirda? gibi illerden. A?r?l? olan Kürt ancak ben kendimi hiçbir millete veya ?rka ait hissedemiyorum.”

…

“Türküm, Yörü?üm, yani Türkmenim. Tahminim, Yavuz'dan sonra asimile olmu? bizim atalar. Yerle?ik hayata geçi? süreci bile yeni diye dü?ünüyorum. ?u anda Türkiye'de en avantajl? görünen demografik dilimdenim. Türk, müslüman, sünni. Abim U?akl? bir Türkmen Yörük ile evli, ikinci abim köyden kom?u k?z? ile evlendi, üç numara benim, Kars kökenli, ?stanbul'da ya?ayan bir han?mefendiyle evlendim. Sülalesi, ‘yerli’ diye bilinenlerden. Oradaki ‘Yerli’ denilenlerin kökeni de Karaman taraf? imi?, dinlediklerimden anlad???m kadar?yla. K?z karde?im akraba evlili?i yapt?. Be? numara köyden kom?unun o?lu ile evli yani, Yörük/Türkmen o da.”

…

“Ben ve k?z karde?im dahil anne baba Osetyal?y?z(*)(**) biz. Ben ilk iki evlili?imi Türkler ile yapt?m. Sonra bir Ub?h*** ile evlendim. K?z karde?im bir Türk ile evli. Day? k?zlar? Türk ve Çerkes kar???m? ki?ilerle evlendi. Amca k?zlar? Türk ve Kürt kar???m? evlilikler yapt?. Day? ve amcao?ullar? da ayn? ?ekilde Kürt ve Türk ve Çerkes kökenli ki?ilerle evlendi. Valla Japon, Çinli falan olsa renkli derdim ama bizim evlilikler baya?? renksiz.” J

…

“Annemin babas?n?n dedesi Malatya'dan göçüp Gemlik'e gelen bir Kürtmü?. Muhtemelen oralardaki zulümden kaçm??t?r. Yani annemin babas?, asimile olmu? üçüncü ku?ak bir Kürt. O kadar asimile olmu? ki çetesiyle birlikte Kuvay? Milliye'ye kat?lm??. Kemal Tahir'in Kurt Kanunu kitab?n?n bir bölümünde ad? geçen bir çete reisi. Annemin annesi ise Gemlik'in Gedelek köyünden. Daha fazla soy kütü?üne ula?amad?m. Çünkü annem iki ya??ndayken ölmü?. Annem Gemlik do?umlu, devletin paras?z yat?l? okuttu?u Cumhuriyet k?z?.

Babam?n babas?, yani büyük babam Varna do?umlu. Kökeni Karamano?ullar? Beyli?i. Müslümanl??? kabul etmeyi reddetti?inden ve son kabul eden beylik oldu?undan, oradaki -demografik yap?y? de?i?tirmek ad?na- Karamano?ullar? Balkanlar'a sürülmü?. Dedemin atalar? da Varna'ya yerle?tirilmi?ler. Dedem, 1894 y?l?nda dört ya??ndayken ?stanbul'a gelmi?.

Babaannemin annesinin soyu da Osmanl? taraf?ndan Bulgaristan'?n Kazanl?k iline yerle?tirilenlerden geliyor. Babaannemin babas? yani anne taraf?ndan babam?n dedesi ise Kay? boyunun Keçililer a?iretinin Fevziler kolundan. Babaannem ve ailesi Yunanlar Gemlik çevresini i?gal edince her ?eylerini b?rak?p ?stanbul'a kaçm??lar. ?stanbul'da babaannem dedemle evleniyor. Babam ?stanbul do?umlu.

E?imin babas?n?n ailesi mübadeleyle 1924'te Midilli'den gelmi?. Cunda'ya yerle?tirilmi?ler. Annesi ise Selanik'ten gelip Cunda'ya yerle?en bir ailenin k?z?. E?imin baba taraf?ndan dedesi Cunda'ya nahiye müdürü olarak görevi gere?i gelip, sonras?nda da Cunda'ya yerle?mi?. ?lk e?im yani o?lumun babas? ise Silivri'nin yerlisi olduklar?n? söylerdi. Kökenini bilemiyorum. Fevkalade kar???k de?il mi? ?imdi soruyorum? Bu durumda Türk kimdir?”

…

?ki tane Arap kökenli aile var tan?d???m?z ancak her ikisinden de gelen sözlü yan?tlar farkl?. Bir tanesi yedi karde?mi?, biri erkek alt?s? kad?n. Ancak bana yan?t gönderen arkada??m ablalar?n?n veya k?z karde?lerinin e?lerinin kökenini hiç bilmiyor. Demek ki öyle bir ?eyi hiç dert etmemi?ler. “Halalardan biri Kürt kökenli bir eni?teyle evliymi? galiba” dedi. Arkada??m?n damad? ?ngiliz onu biliyorum. ?u andaki e?i de Türkmen as?ll?, Antalyal?.

Di?er ailede ise hem erkek hem de kad?n Arap kökenli ve karde?ler de hep Arap kökenlilerle evlenmi?. Hatta akraba evlili?i yapm?? ço?u. Bir tane evlilik hariç hepsi Arap kökenlilerle yap?lm??. O tek evlili?in de kiminle yap?ld???n? hat?rlam?yor arkada??m. Ama çocuklar Arap k?zlarla evlenmemi?.

Dikkatinizi çekti mi bilmiyorum. Türkiye’de böyle aileler ço?al?yor. Benim arkada?lar?m 60 ya? ku?a??ndaki insanlar. Yani bizim zaman?m?zdaki ailelerle ?u anda kurulan ailelerin durumlar? birbirinden farkl?. Çevremde tek bir etnisiteden evlilik yapm?? ve halen de böyle giden insan say?s? giderek azal?yor. Herkes birbiriyle evlenmi?. Biliyorsunuz gönül ferman dinlemez örne?inde oldu?u gibi, gönül etnik kimlikleri a??yor da a??yor. Sonuçta önemli olan a?k, de?il mi? A?k da etnik kimlik, dinsel kimlik, ?u kimlik bu kimlik tan?m?yor. Baz? arkada?lar?m bu soruyu sordu?um için biraz k?zd? galiba “ne önemi var ki” dediler. Ama beni gerçekten tan?d?klar? için yine de yan?t verdiler. Yazmam?n amac? nisanlar?n etnik kimliklerini didiklemek de?il tam tersine art?k etnik kimliklerin bir öneminin kalmad???n?, insanlar?n evlenirken bunu hiç dikkate almad?klar?na dikkat çekmek.

Ço?u insan Türkiye için yanl?? tan?mlama yap?yor. Sanki Türkiye’deki halklar ?öyle ya??yor: Kürtler güneydo?u ve do?uda ve biraz da büyük kentlerde, Lazlar Artvin’de ve çevresinde, Çerkesler, Kayseri’de, Ege bölgesinde, Arnavutlar ?stanbul ve birkaç ilde, Balkan göçmenleri Bursa’da, Bulgar göçmenleri daha çok Trakya’da, bu anlat?m böyle uzay?p gidiyor. Veya aileler ayn? ilde ve hatta mahallede ya??yorlar ama bir aile tamamen Türkmen, di?eri tamamen Çerkes, bir di?eri tamamen Kürt falan. Ama gerçekte böyle ya?am?yoruz. Birbiriyle iç içe geçmi?, aileler olu?turmu? durumday?z. Yani ortada mozaik falan yok. Yeni bir halk var. Zengin bir DNA çe?itlili?ine sahip, kimlikleri ka??yan “mikroplara” kar?? dirençli bir topluma sahibiz asl?nda. Bu ailelerin say?s? da giderek ço?unlu?u olu?turuyor. Eski gelenekler art?k yeni nesiller taraf?ndan uygulan(a)m?yor. Çünkü günün ko?ullar?na hiç ama hiç uymuyor bu gelenekler. Hele akraba evliliklerinin sakat çocuklara neden oldu?unu art?k sa??r sultan bile bildi?i için bundan kaç?n?yor gençler. Osmanl? döneminde de bu birazc?k böyleydi san?r?m, bugünkü kadar de?ilse de. Bu konuda bir ara?t?rma yap?lsa ne iyi olur!

Etnik kimlik meselesini hiç dert etmeyelim. Bunu söylerken reddedelim anlam?nda de?il tam tersi bunu dert haline getirmeyelim çünkü kimse art?k böyle bir ?eye hiç önem vermiyor demek istiyorum.

Dilerim yanl?? anlamaya neden olacak ?eyler söylememi?imdir.

Karagöz oyununda Karagöz’ü seslendiren/oynayan ki?inin izleyicileri gücendirecek, incitecek bir söz söylemesi üzerine söylenmi? bir deyimdir. Bilmeden, istenmeden yap?lan bu eylemden dolay? seyirciden af diler Karagözcü: Her ne kadar sürçü lisan ettiysek af ola.

Ben Metin Gülbay, herkese keyifli bir hafta sonu dilerim.

KAYNAKLAR

* Osetler: 19. yüzy?l?n ikinci yar?s?ndan, Kafkas Sava??'n?n sona ermesinden bu yana Kuzey Osetya-Alanya'dan göç etti. Hemen hemen her göçmen, Rus fethinden kaçan Oset Müslüman?yd?. Bugün büyük ço?unlu?u Ankara ve ?stanbul'da ya??yor. Orta ve Do?u Anadolu'da 24 Osetya köyü vard?r. Osetler Türkiye'ye göç ve ard?ndan gelen olaylar?n kendi geçmi?ine ba?l? olarak üç ana gruba ayr?l?r: Kars ve Erzurum'da ya?ayanlar, Sivas, Tokat ve Yozgat'ta ya?ayanlar, Mu? ve Bitlis'te ya?ayanlar. Türkiye’de 20 ile 100 bin aras? Osetyal? oldu?u tahmin ediliyor.

https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27deki_Osetler

** Osetler Osetya'n?n yerli bir etnik grubu olan ?ranl? bir ulustur. Oset, Gürcülerin bu halka verdi?i isimdir. Osetlerse kendilerine ?ron, ülkelerineyse ?ri?ton derler. Osetler’in ço?unlu?u Rusya'ya ba?l? Kuzey Osetya'da ve Gürcistan'la ya?anan sava?tan sonra Rusya taraf?ndan ba??ms?zl??? tan?nan Güney Osetya'da ya?amaktad?r. Dilleri Hint-Avrupa dil ailesinin ?rani Diller koluna ba?l? Osetçe’dir. https://tr.wikipedia.org/wiki/Osetler

*** Çerkes boylar?ndan biridir. Son Ub?h’?n 1992 y?l?nda ölmesiyle bu dili konu?an kimse kalmam??t?r. Ub?hlar yar? göçebe olarak ya??yorlard?. Sünni Müslüman olan Ub?hlar, bugünkü Soçi civar?nda Rus  birliklerine yenilerek 1864 y?l?nda bütün bir nüfus olarak Osmanl? topraklar?na göç etti. Ço?unlu?u  Türkiye’de, Sakarya'n?n Sapanca yöresine ve Bal?kesir ilinin Manyas ilçesine yerle?ti. Bu nüfusun önemli bölümü, ayn? tarihlerde göçle gelen di?er Çerkes boylar? ile kar??m??t?r. ?lk göç eden Ub?hlar?n çocuklar?ndan biri Abdülmecid'in e?i ve II. Abdülhamid'in manevi annesi olan Rahime Piristû Valide Sultan'd?r. Göç eden Ub?hlar?n bir sonraki nesil çocuklar?ndan birisi de II. Abdülhamid'in e?lerinden  Ay?e Dest-i Zer Mü?fika (Kay?han) Kad?n Efendi'dir. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ub%C4%B1hlar